Ludzka skóra spełnia wiele funkcji, które dzielą się na bierne, takie jak: ochrona przed zimnem, ciepłem, promieniowaniem, tarciem, działaniem substancji chemicznych oraz przed drobnoustrojami (bakterie, wirusy, grzyby) oraz funkcje czynne, czyli: zwalczanie drobnoustrojów chorobotwórczych w skórze, termoregulacja, rozpoznawanie alergenów, produkcja witaminy D i barwnika – melaniny (w melanocytach).
Skóra jest największym organem u ludzi i zbudowana jest z trzech warstw: naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej. Najbardziej zewnętrzną warstwą jest naskórek, który jest biologicznie aktywny, np. dzięki keratynie pełni rolę ochronną, a dzięki melaninie stanowi ochronę przed promieniowaniem ultrafioletowym. Kolejną warstwą jest skóra właściwa, zbudowana z mocnej tkanki łącznej, w której występują fibrocyty wytwarzające włókna, owe włókna kolagenowe (i jest to główny składnik skóry właściwej), a także komórki układu odpornościowego. Skóra właściwa odżywiana jest przez sieć naczyń krwionośnych. Ostatnią warstwą jest tkanka podskórna zbudowana z komórek tłuszczowych, w której umieszczone są naczynia krwionośne, chłonne oraz włókna nerwowe. Zróżnicowanie grubości tkanki podskórnej związane jest ściśle z miejscem występowania na ciele, np. na powiekach nie ma w ogóle tkanki podskórnej.
Badanie jest całkowicie bezinwazyjne, bez jakiejkolwiek fizycznej ingerencji w skórę czy w ciało pacjenta. Dermatoskopia to najskuteczniejsze narzędzie do szybkiego wykrycia czerniaka złośliwego. Możemy też dzięki niej odróżnić zmiany barwnikowe od niebarwnikowych. W zmianach barwnikowych pozwala natomiast na zdecydowanie najwcześniejsze określenie złośliwych zmian.
Metoda ta jest prosta w użyciu i bardzo skuteczna by dokonać pełnej oceny zmian barwnikowych.
Dermatoskop pozwala on na powiększenie powierzchni skóry nawet 15 razy. W połączeniu ze specjalnym oświetleniem, umożliwia to dokładną diagnostykę. Ocena zmian skórnych przeprowadzana jest poprzez przyłożenie aparatu do skóry. Smaruje się go specjalnym olejkiem, który minimalizuje rozpraszanie i odbijanie światła. Dzięki temu można obejrzeć nie tylko powierzchnię skóry, ale nawet głębsze struktury skórne. Umożliwia to ocenę asymetrii zmian skórnych, ich barwy, ale również to, czego gołym okiem nie da się zauważyć. Zmiany barwnikowe mogą bowiem cechować się także innym unaczynieniem, obecnością siateczki, kropkami i globulkami, mieć inną strukturę oraz pasma.
Specjalista dermatolog po ocenie zmiany może ocenić ją jako w pełni bezpieczną (często bowiem nie ma możliwości, by znamię barwnikowe przekształciło się w nowotwór złośliwy), wymagającą dalszej okresowej obserwacji, usunięcie laserowe (bez lub z niewielką blizenką pozabiegową) lub czasem zabieg chirurgiczny. W tym ostatnim przypadku dermatoskopia jest przydatna, gdyż dzięki niej precyzyjnie określa się miejsce, w którym nastąpi cięcie. Dzięki temu zmianę można usunąć całkowicie podczas jednego zabiegu. Czasami sprawa jest jednak niejednoznaczna. W takich przypadkach można pobrać wycinek do badań histopatologicznych. Ocena pod mikroskopem na pewno rozwieje wszelkie wątpliwości i pozwoli podjąć decyzję czy znamię barwnikowe powinno być usunięte, czy zmiany dysplastyczne nie występują i nie jest to konieczne.
Dermatoskop pozwala też na dokładne porównanie zmian - przy fotografowaniu ich np. co pół roku, określa się czy rosną, czy nie zmienia się ich kształt i struktura. W tym czasie bada się czy zmiany barwnikowe nie ewoluują w stronę niezwykle groźnego dla zdrowia i życia czerniaka złośliwego.
Znamiona barwnikowe powstają najczęściej w wyniku działania promieni słonecznych, ważną też rolę ma tutaj predyspozycja genetyczna. Rzadziej znamiona barwnikowe powstają w wyniku działania szkodliwych czynników chemicznych i fizycznych. Również zaburzenia endokrynologiczne, które przejawiają się we wzroście stężenia estrogenów i melatoniny. U niektórych osób zmiany skórne pojawiają się także w wyniku mechanicznych urazów skóry. Promienie słoneczne również mają na to niebagatelny wpływ. Opalanie powoduje bowiem uszkodzenia komórek, które zaczynają się szybko i nierównomiernie mnożyć. W efekcie rośnie stężenie barwnika, ale tylko w niektórych rejonach skóry. Najczęściej zmiany manifestują się w postaci wystających ponad powierzchnię skóry plam. Mogą one być pojedyncze, albo występować grupami. Często mają po kilka milimetrów, ale zdarza się, że pojawiają się kilkucentymetrowe-kilkunastocentymetrowe znamiona. Są ciemniejsze od skóry, czasami błękitne z granatowymi przebarwieniami. Najczęściej z biegiem czasu nie rosną, nie są bolesne i nie obsermetrouje się ich krwawienia. Znamiona wrodzone mogą oczywiście znajdować się w miejscu, w którym nie ma mowy o nasłonecznieniu. To, że znamiona barwnikowe nie bolą i nie odczuwa się w związku z ich występowaniem żadnych dolegliwości, nie oznacza, że można o nich zapomnieć. Należy je cały czas obserwować, a najlepiej kontrolować co 6-12 miesięcy podczas wizyty u dermatologa.
Każdy z nas ma zwykle do kilkudziesięciu zmian barwnikowych na skórze. Nie jest to niczym niezwykłym. Należy je jednak w miarę możliwości dość regularnie oglądać, szczególnie jeżeli narażamy się na ekspozycję na słońce. Znamiona barwnikowe same w sobie nie są bowiem groźne dla zdrowia i życia, ale ich przekształcenie się w czerniaka to już zagrożenie ogromne.